Doe iets!

Het wordt steeds onrustiger aan de universiteiten. Zelfs gezagsgetrouwe stafleden voelen zich steeds ongemakkelijker bij de groeiende accountantscontrole die het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs in zijn greep krijgt. In mijn universiteit (die van Utrecht) moeten cursussen gemiddeld 60 contacturen met studenten bieden. Of inhoud en doel van de betreffende cursus dat rechtvaardigen doet niet ter zake. Opleidingen die zich niet aan de genoemde norm houden kunnen financieel gekort worden.

Ander voorbeeld: bij de aanstelling en bevordering van universitaire medewerkers speelt 'inverdiend geld' tegenwoordig een belangrijke rol. Voor bevordering tot UHD moet je in sommige faculteiten acht ton aan inverdiend geld meebrengen. Zelfs als je verder ruimschoots aan alle inhoudelijke eisen voldoet, kun je het zonder zo'n bruidsschat wel schudden.

Dit voorbeeld haalde ik uit de afscheidsrede van Hans Radder, bijzonder hoogleraar Filosofie van wetenschap en technologie aan de VU. In 'Waartoe wetenschap?' analyseerde Radder met de precisie van een chirurg hoe de universiteit zijn oorspronkelijke missie - zinvolle kennis genereren en overdragen - steeds meer verzaakt. Naast de beoordeling van wetenschappelijk werk op grond van economische criteria, zijn in de loop van de tijd ook allerlei inhoudsloze, bureaucratische criteria een rol gaan spelen. Als studenten aan het begin van hun studie gemiddeld een 8 voor hun tentamens halen en voor hun bachelorgraad gemiddeld een 6, is dat in inhoudelijk opzicht een achteruitgang, maar in termen van - inhoudsloze - rendementscijfers is het een positief resultaat. Als dit laatste zwaarder weegt, heeft inhoudsloos beleid wel degelijk ook inhoudelijke effecten.

Radder toonde ook aan dat de Journal Impact Factor een slecht gefundeerd criterium is voor het beoordelen van de kwaliteit van wetenschappelijk werk. Waarom stemmen intelligente mensen dan toch hun gedrag af op dit soort inhoudsloze, pseudowetenschappelijke criteria? Dat heeft volgens Radder te maken met de sterk gehiërarchiseerde machtsverhoudingen binnen de universiteiten, maar ook met de 'internalisering van de waarden en doelen van de geëconomiseerde en gebureaucratiseerde universiteit door de wetenschappers zelf'. Wat is het alternatief? Suggesties hiervoor zijn te vinden op het mede door Radder opgerichte Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten. In het algemeen bepleit hij meer zeggenschap voor wetenschappers en 'een centrale rol voor discussie en argumentatie, in plaats van top-down oekazes en opgeblazen retoriek'.

Het afscheidscollege van Florence van Zuuren, op dezelfde dag, was heel anders van toon, maar had een opvallend overeenkomstige strekking. In haar schets van 45 jaar klinische psychologie aan de UvA liet ze zien hoe allerlei technologische vernieuwingen meer mogelijkheden hebben geschapen voor de wetenschappelijke productie en communicatie, maar ook hoe de vrijgekomen tijd en energie steeds meer opgesoupeerd wordt door bureaucratische verantwoordingsprocedures en arbeidsintensieve geldwerving voor onderzoek. Academici ervaren een toenemende onvrijheid om naar eigen inzicht hun onderzoek en onderwijs in te richten. Externe, niet-inhoudelijke criteria stimuleren een gerichtheid op het afleveren van kortetermijnproducten en ontmoedigen de conceptuele reflectie die de universiteiten onderscheidt van zowel HBO-opleidingen als extern gefinancierde onderzoeksinstituten.

Onafhankelijk denken en aandacht voor fundamentele wetenschappelijke vragen in plaats van onderzoek naar onbenullige kortetermijnkwesties, daartoe riep Van Zuuren aan het slot van haar afscheidscollege op. Ook Hans Radder maande zijn toehoorders om onvrede met het huidige bestel niet te laten verzanden in gemopper in de koffiekamer of aan de borreltafel: DOE IETS! vlamde zijn slotdia. Het minste wat u, geachte lezer, zou kunnen doen is het manifest 'Naar een andere universiteit' steunen. Durft u het aan?