Als wetenschap topsport is...

... moet je niet verbaasd zijn als er af en toe een Lance Armstrong voorbij komt. VU-hoogleraar ruimtelijke economie Peter Nijkamp is zo'n topper: met ruim 1000 publicaties staat hij internationaal aan de top binnen de economische wetenschap. In 2011, het jaar dat hij met pensioen mocht, publiceerde Nijkamp 127 artikelen, oftewel één per drie dagen. Met zo'n productieve hoogleraar zou iedere universiteit blij zijn. En de VU was blij met hem.

Inderdaad: was, want de VU moet nu het hele oeuvre van Nijkamp onder de plagiaatscanner leggen. Uit een steekproef is gebleken dat hij er zo zijn eigen regels op nahoudt voor het gebruik van eerder eigen werk. Voorbeelden zijn hier te vinden. De zaak kwam aan het rollen door een anonieme klacht over het proefschrift The New Urban World van Karima Kourtit. De klacht was zo serieus dat rector magnificus Van der Duyn Schouten een onderzoekscommissie instelde, onder voorzitterschap van oud-KNAW-president Pieter Drenth. De conclusie was dat in dit proefschrift sprake was van incorrecte bronvermelding, 'wellicht het gevolg van onvoldoende kennis van de geldende regels', aldus de commissie. Maar Nijkamp en Kourtit vinden dat het kopiëren zonder bronvermelding uit eigen werk helemaal geen probleem is, zelfs als daarbij coauteurs in het spel zijn die van niets weten.

Op 22 juni 2004 tekenen Nijkamp (NWO) en Levelt (KNAW) het contract voor DANS (data-archivering)

Het omverhalen van een 'golden boy' is geen sinecure. Nijkamp is niet alleen universiteitshoogleraar aan de VU, een soort paradepaard, hij was ook vicevoorzitter van de KNAW (1999-2002) en voorzitter van NWO (2002-2008). Geen wonder dat de VU aarzelde om hem aan te pakken. Maar na de publicaties van Van Kolfschooten (NRC, 7 januari 2014) en Kooistra en Sahadat (Volkskrant, 8 januari 2014) is er geen ontkomen meer aan.

Wat moeten we uit deze nieuwe affaire nu concluderen? In ieder geval dat we te maken hebben met een speler die weet hoe het beoordelingssysteem in de wetenschap werkt en, sterker nog, het als bobo binnen de KNAW en NWO zelf mee heeft helpen vormgeven. Het gaat niet om kennis, maar om prestige door productiviteit: hoe meer artikelen, hoe beter! Knippen en plakken is daarbij een handig hulpmiddel. Vervelend is dat dit idee deel kan gaan uitmaken van de impliciete kennisoverdracht aan studenten en AIO's (in het geval van Nijkamp en Kourtit was het zelfs een expliciete les). Onderstaande cartoon van Bas van der Schot uit de Volkskrant van vandaag drukt dat op treffende wijze uit.

Wetenschappelijke publicaties zijn van oorsprong bedoeld om inhoud te communiceren. Dat betekent dat er niet alleen auteurs maar ook lezers moeten zijn, en binnen de wetenschap moeten dat kritische lezers zijn. Ze moeten de tijd voor nemen. Auteurs die jaarlijks vele tientallen artikelen de wereld in sturen, zijn niet alleen bezig met zelfpromotie, maar saboteren ook de transparantie in de wetenschap. Als lezer raak je het overzicht nog gemakkelijker kwijt dan al het geval was. Maar te vrezen valt dat er überhaupt weinig gelezen wordt: niemand in het vakgebied van Peter Nijkamp heeft immers  opgemerkt dat diens artikelen wel erg op elkaar leken.

In enkele reacties op mijn boek De publicatiefabriek werd wat denigrerend opgemerkt dat ik met mijn pleidooi voor soberheid in het aantal publicaties (liever goed mikken dan een schot hagel) en voor het doen herleven van de kritische functie binnen de wetenschap (lezen!) wel erg ouderwets bezig was. Wie dat vindt zal het ongetwijfeld ook geen probleem vinden als wetenschappelijke publicaties voortaan in de eerste plaats (of misschien wel uitsluitend) door een plagiaatdetector gelezen worden...