vrijdag 31 mei 2013

Trippenhuis

Een hele eer, een boekpresentatie in de Oude Vergaderzaal van Het Trippenhuis, de zetel van de KNAW in Amsterdam. Dat was op 30 mei. De dag begon al goed. 's Ochtends om 7.15 nam Bas Haring op radio 4 de kranten door en opende met een bespreking van het interview met mij dat die dag in de Volkskrant stond. Dat de universiteiten publicatiefabrieken waren geworden vond hij een schokkende observatie. Wat bleef hangen was het gebrek aan denkruimte op de universiteiten: er moet geproduceerd worden. Haring trok ook een parallel met de bankencrisis: die zou voortkomen uit een monomane cultuur waarin iedereen achter dezelfde targets aanjaagt. Als dat het voorland is van de universiteiten...

Maar het was feest, dus niet te veel somberen! Hieronder wat foto's van de presentatie.


Hier ging het om.
Aafke Komter gaf een gesproken recensie.


KNAW-president Hans Clevers nam De publicatiefabriek in ontvangst.

Napraten in de Rembrandtzaal.







Foto's gemaakt door Martin Abma:



maandag 27 mei 2013

Boek is binnen

Het is altijd wonderbaarlijk als een verzameling gedachten zich materialiseert in de vorm van een boek. Het is alsof al het gepuzzel en geploeter in één beweging - swoesjjj! - in de vergetelheid verdwijnt. Er is een nieuwe fase ingetreden, waarin het boek een eigen leven gaat leiden, los van de auteur. Ik hoop dat het een goed leven zal zijn.
Het boek is er nu. Donderdag wordt het ten doop gehouden in het Trippenhuis. En vrijdag is er een feestelijke bijeenkomst in Boekhandel Roelants (Nijmegen).

dinsdag 21 mei 2013

What's Ap?

Vaak wordt beweerd dat Science en Nature toptijdschriften zijn. Dat komt omdat artikelen die daarin verschijnen de aandacht trekken en vaak geciteerd worden. Het streven naar grote nieuwswaarde levert deze tijdschriften een hoge impactfactor op. Aandacht genereren staat echter niet gelijk aan wetenschappelijke kwaliteit. Met enige regelmaat moeten artikelen worden teruggetrokken, omdat de spetterende resultaten niet blijken te kloppen: te zeer opgepoetst of zelfs - maar dat is zeldzaam - geheel uit de duim gezogen. Zo publiceerde Diederik Stapel in april 2011, samen met de Groningse socioloog Siegwart Lindenberg, in Science het geheel verzonnen artikel Coping with chaos.


Enige rellerigheid is Science en Nature niet vreemd. Op 30 april publiceerde Nature een stuk waarin melding wordt gemaakt van ruzie in de sociaalpsychologische wereld: Omstreden resultaten nieuwe klap voor sociale psychologie. Object van discussie is experimenteel onderzoek uit 1998 van de Nijmeegse sociaalpsycholoog Ap Dijksterhuis (foto). Pogingen van de Engelse psycholoog David Shanks om met exact dezelfde opzet en procedures de toen gevonden resultaten te bevestigen waren niet gelukt. Had Dijksterhuis de zaken te mooi voorgesteld? Dat wordt gesuggereerd, maar niet bewezen. Verlekkerd verwijst Nature naar eerdere discussies over 'priming', een in de sociale psychologie veel gebruikte techniek om proefpersonen te 'prepareren' (en ze tegelijkertijd te misleiden over het eigenlijke doel van het experiment). Nobelprijswinnaar Kahneman had zijn zorg uitgesproken over het gebrek aan replicatie (herhaalbaarheid), en tussen primingonderzoekers en critici werden harde woorden gesproken.

De controverse tussen Dijksterhuis en Shanks loopt al een tijdje (via e-mail) en had, zeker in het begin, een zakelijk en technisch karakter: hoe doe je een goede, exacte replicatie van het primingexperiment uit 1998? Nu Nature er op gesprongen is, lijkt het ineens hot news, maar de eerste excuses zijn alweer aangeboden, en ook blijkens de toevoegingen onder het bovengenoemde artikel is er eigenlijk niet zo veel aan de hand: exacte replicaties lukken vaker niet dan wel (en dat geldt niet alleen voor de sociale psychologie - zie ook het commentaar van Gary Marcus in The New Yorker). Daarom neemt men in de sociale psychologie liever zijn toevlucht tot zogenaamde conceptuele replicaties: via een anders ingericht experiment probeer je hetzelfde mechanisme (de werkzaamheid van onbewuste factoren bijvoorbeeld) aan te tonen. Of dat een goede oplossing is staat ter discussie, maar het gebeurt in de sociale psychologie volop.

De hedendaagse wetenschappelijke wereld is competitief en velen zien dat als een groot goed. Op het niveau van de genoemde toptijdschriften leidt het echter soms tot bedenkelijke manoeuvres. Nature en Science zijn concurrenten. Ap Dijksterhuis is een vaste beoordelaar (reviewing editor) van Science, een van de drie voor het psychologisch vakgebied - een bijzondere positie dus. Niets leuker voor Nature dan de coryfee van zijn concurrent onderuit te halen en al doende de aandacht op je eigen voortreffelijkheid en waakzaamheid te vestigen. Overigens had Dijksterhuis het verzonnen artikel van Stapel beoordeeld en het een hoge score gegeven. Stapel was er tot op grote hoogte in geslaagd een stereotiep sociaalpsychologisch onderzoek te simuleren, zodanig dat zelfs Dijksterhuis er in trapte. Bedenk wel dat reviewing editors van hun toptijdschrift niet veel tijd krijgen om een conceptartikel te beoordelen: het moet snel-snel. Daar zit het echte probleem van de publicatiefabriek: veel wetenschappers nemen niet de tijd om elkaars werk echt kritisch te lezen.

zaterdag 18 mei 2013

Veenbrand

Het blijft rommelen in de universitaire wereld. In De Groene Amsterdammer van deze week staat een uitgebreid artikel over de bedrijfscultuur aan de Vrije Universiteit. Die wordt in toenemende mate een diplomatie- en publicatiefabriek, ferm in de greep van managers die iedere herinnering aan klassieke academische waarden willen uitroeien. Dat leidde tot interne protesten, waarna rector magnificus Lex Bouter in maart jl. opstapte. Inmiddels is zijn plaats ingenomen door Frank van der Duyn Schouten, die aan de Universiteit van Tilburg zijn sporen heeft verdiend door in 2006 Diederik Stapel binnen te halen en hem daarbij onalledaagse financiële tegemoetkomingen te gunnen.



Gisteravond  was Roos Vonk weer eens te gast bij Pauw & Witteman. Een opiniebijdrage die ze in 2010 in de Volkskrant had geschreven was gebruikt voor het havo-eindexamen. Kamerleden van het CDA vonden dat dit niet door de beugel kon: het was toch gebaseerd op door Stapel aangeleverde verzonnen gegevens? Niet dus, ze hadden niet goed opgelet. Dit stuk dateerde van een jaar eerder. Vonk wilde dit graag even publiekelijk rechtzetten, en tegelijkertijd zowel het dierenwelzijn als zichzelf promoten. De associatie met Diederik Stapel blijft haar in de publieke opinie achtervolgen, maar haar collega's op de universiteit 'begrijpen het helemaal'. In de wetenschappelijke wereld is ze dus gerehabiliteerd, was de suggestie. Met haar vorige optreden bij Pauw & Witteman bewees ze haar vakgebied bepaald geen dienst, o.a. door haar uitlating dat je pas kritisch naar je onderzoek gaat kijken als de uitkomsten niet zijn wat je ervan verwacht had. Het voortdurend zoeken naar bevestiging (confirmatiebias) staat sinds het rapport van de commissie-Levelt bekend als een vorm van 'slodderwetenschap'. Zouden haar meer serieuze collega's in de sociale psychologie blij zijn met Vonks optredens bij P&W?

En de sociologen in Nederland hebben genoeg van de eenzijdigheid in de beoordeling van wetenschappelijke prestaties (NRC Handelsblad 18 mei). Wat ze winnen aan internationaal prestige, verliezen ze aan maatschappelijke waardering in het eigen land. Er wordt te veel gepubliceerd en vooral te veel in specialistische internationale tijdschriften. Dergelijke artikelen bereiken gemiddeld vijf lezers: 'Wat telt als publicatie bereikt niet langer enig publiek, terwijl wat wel door het publiek wordt gelezen, niet wordt erkend als publicatie'. Met dat laatste wordt gedoeld op publicaties in de Nederlandse taal (artikelen, boeken, bijdragen in kranten met een bespiegelend karakter, etc.) De Amsterdamse socioloog Jan-Willem Duyvendak vindt dat meer typen publicaties zouden moeten meetellen in de beoordeling van wetenschappelijk werk: 'het is nu volstrekt doorgeslagen naar één bepaald type wetenschappelijke output'.

Het lijkt erop alsof de sociale wetenschappen door hun internationale-publicatiedrang zich hebben losgezongen van het eigen land en verregaand in zichzelf gekeerd zijn geraakt. Daarmee zijn ze een gevaarlijke weg ingeslagen: zonder maatschappelijke waardering wordt het voortbestaan van de sociale wetenschappen bedreigd. De affaire-Stapel heeft al laten zien dat het publieke oordeel over de sociale wetenschappen in snel tempo uiterst negatief werd. De ruimtevaartingenieur Schöyer schreef op 5 nov. 2011  in NRC Handelsblad dat de psychologie wel kon worden opgeheven als iemand als Stapel zo zijn gang kon gaan en zijn collega's hem beschouwden als behorend tot de top. Het valt te vrezen dat de sociale wetenschappen als ze zo doorgaan niet van dit imago af zullen komen.